استغفار

توبه از گناهان و آمرزش خواهی از خداوند غافر، امری است که بسیار مورد تأکید قرآن و پیشوایان دین قرار گرفته است. در کلام پیشوایان معصوم(علیه السلام)، استغفار به عنوانِ ‌بهترین دُعا و عبادت، ارزشمندترین توسّل، موثّرترین سلاح گناهکاران و نجات‌بخش‌ترین شفیع، به گونه‌ای کم‌نظیر، مورد تأکید واقع شده و آثاری برای آن، ذکر شده است.
در این‌جا، استغفار و توبه را به عنوان عامل ریزش روزی و برکت در گستره قرآن و روایات مورد توجّه و تحقیق قرار می‌دهیم. در قرآن کریم، سه آیه بسیار عجیب وجود دارد که به روشنی اثر استغفار را در فزونی روزی بیانگر است:‌ دو آیه اول از زبان حضرت هود(علیه السلام) خطاب به قومِ‌بی‌ایمان و گناه‌کار عاد وارد شده است:‌

«وَأنِ استََغفِرُوا رَبَّکُم ثُمَّ‌تُوبوا إِلَیهِ یمَتِّعکُم مَتاعاً‌حَسَناً إلی أجَلٍ مُسَمّی ویؤتِ‌کُلَّ‌ذِی فَضلٍ فَضلَهُُ…؛ و اینکه از پروردگار خود آمرزش بطلبید؛‌ سپس [با ایمان ناب و عمل صالح] به سوی‌او باز‌گردید تا شما را تا مدّت معینی [از مواهبِ زندگی این جهان] به خوبی بهره‌مند سازد و به هر صاحب فضیلتی، به مقدارِ ‌فضیلتش ببخشد…». (سوره هود، آیه 3)

قومی که با اعمال خود ، نعمات را از خود دریغ کرد.

قوم عاد، مردمی بلند قامت، درشت هیکل و سخت نیرومند بودند. این قوم، تمدنی بسیار پیشرفته و عظیمی داشتند که به فرموده ‌قرآن:‌ «لَم یخلََق مِثلُها فی البلاد؛‌ در هیچ عصری مثلِ آنان آفریده نشده است». (سوره فجر، آیه 8) این مردمان همیشه، غرقِ در نعمت‌ خدا و آبادانی و فزونی برکات الهی بودند تا این که به تدریج وضع خود را تغییر دادند و به بُت‌پرستی و عصیان روی آوردند.
خدای تعالی به خاطر انحرافشان از راه حقّ، برادرشان هود(علیه السلام) را مبعوث کرد تا به سوی حقّ، دعوت و ارشادشان کند. با این که هود(علیه السلام) در هدایت آنان نهایت استعداد و سعی ‌خود را به کار گرفت، امّا جز عدّه ‌اندکی به او ایمان نیاوردند و بیشتر مردمان بر دشمنی و لجبازی‌های خود اصرار ورزیدند و نسبت سفاهت و دیوانگی به آن حضرت دادند. در نتیجه خداوند هم «سنّتِ ‌تغییر» را بر آنان جاری فرمود، چرا که: «اِنَّ اللّه لایغیرُ‌ما بقومٍ حتّی یغیروا ما بانفُسِهِم؛ خداوند، احوال و سرنوشتِ ‌هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد مگر آن که خودشان، تغییر کنند. (سوره رعد، آیه 11)

از پروردگار خود آمرزش بخواهید که او بسیار آمرزنده است؛ تا باران‌های مفید و پر‌برکت را از آسمان بر شما پیوسته دارد و شما را با مال بسیار و فرزندان متعدّد یاری رساند و باغ‌های خرّم و نهرهای جاری به شما عطا فرماید

به خواستِ ‌الهی، آسمان تا هفت سالِ ‌تمام از باریدن، دریغ کرد تا آن که قوم عاد دچار، قحطی، گرانی، خشکسالی و ضعف و ناتوانی شدند. در این احوال هم، هود(علیه السلام) مثل همیشه از درِ ‌خیر‌خواهی و مهربانی به سوی ایشان روی آورد و راهِ چاره را «طلبِ مغفرت از پروردگار»، «توبه از شرک و بت‌پرستی» و «ایمان به خداوند و عمل صالح» دانست.

طبق آنچه در تفسیر گران‌سنگِ ‌المیزان در ذیل دو آیه فوق آمده است: ‌منظور از «توبه» که بعد از «استغفار» ‌با جمله‌ «ثمَّ‌توبوا الیه» بدان تأکید شده است، «بازگشتِ حقیقی به سوی خدا با ایمان و عمل صالح» می‌باشد.

با استغفار سه بهره ی دنیوی را کسب کنید !

آیه ‌سوم از زبان حضرت نوح(علیه السلام) خطاب به مردمِ‌مجرم و گناه‌کار زمانه‌اش وارد شده است:‌
«اِستَغفروا ربَّکم اِنَّه کانَ‌غَفّاراً یرسِلِ السَّماءَ علیکُم مِدراراً ‌و یمدِدکُم بِاَموال و بنین وَ یجعَل لَکُم جَنّاتٍ ویجعَل لکم اَنهاراً؛ از پروردگار خود آمرزش بخواهید که او بسیار آمرزنده است؛ تا باران‌های مفید و پر‌برکت را از آسمان بر شما پیوسته دارد و شما را با مال بسیار و فرزندان متعدّد یاری رساند و باغ‌های خرّم و نهرهای جاری به شما عطا فرماید». (سوره نوح، آیه 1210)

امام صادق(علیه السلام) با استناد به آیه فوق می‌فرمایند:‌ «هنگامی که رسیدنِ روزی‌ات را همراهِ سختی و کندی دیدی، زیاد استغفار کن، چرا که خداوند عزّوجلّ در کتابش می‌فرماید: از پروردگارتان، طلبِ مغفرت نمایید که او بسیار آمرزنده است تا از آسمان پیوسته بر شما بباراند و با اموال و فرزندان فراوان یاری‌تان رساند (یعنی در دنیا) و باغ‌های خرّم و نهرهای جاری عطایتان فرماید (یعنی در آخرت)».

در آیه فوق برای اثر استغفار سه بهره‌ارزشمند در دنیا معرفی شده است:‌ «بارشِ پیوسته باران‌های مفید»، «وسعت و مال فراوان» و «نعمتِ‌برخورداری از فرزندان».

روایت شده که شخصی خدمتِ ‌امام رضا(علیه السلام) آمد و از «خشکسالی» شکایت کرد. حضرت در بیان راهِ‌چاره فرمودند:‌ «استغفار کن».

ساعت عبادت و دعا

شخص دیگری به پیشگاه حضرت آمد و از «فقر و ناداری» ‌شکایت کرد. حضرتش فرمودند:‌ «استغفار کن» فرد سومی به محضرش شرفیاب شد و از حضرت خواست تا دعایی فرماید که خداوند پسری به او عطا فرماید. حضرت، به او فرمودند:‌ «استغفار کن».

حاضران با تعجّب پرسیدند: ‌سه نفر با سه خواسته متفاوت، خدمتِ شما آمدند و شما همه را به «استغفار» توصیه فرمودید؟! فرمود:‌ من این توصیه را از خود نگفتم. همانا در این توصیه از کلامِ خداوند الهام گرفتم و آن گاه آیه ‌فوق ‌را تلاوت فرمودند.

بهترین وقت استغفار

بهترین وقت استغفار، سحرگاهان به ‌ویژه سحرِ شب جمعه می‌باشد تا جایی که استغفار کنندگان در سحرگاهان مورد مدح خداوند عالمیان قرار می‌گیرند:‌
«… المستغفرینَ بِالأَسحارِ». (سوره آل عمران، آیه 17)

«وبالأَسحارِهُم یستَغفِرونَ». (سوره ذاریات، آیه 18)

امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه فوق می‌فرمایند: «هر کس در وقت سحر، هفتاد مرتبه استغفار کند از اهلِ این آیه خواهد بود».

چگونگی استغفار

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:‌ «هر که در نماز وتر و در حالی که به قیام ایستاده است، هفتاد مرتبه بگوید: اَستَغفِرُ اللّهَ واَتُوبُ إلَیه؛ و تا یک ‌سال تمام بر آن مواظبت کند (و در صورت عدم موفقیت به نماز شب، قضای آن را به جا آورد) خداوند او را در زمره «استغفار کنندگان در سحرگاه» می‌نویسد و آمرزش و مغفرت خویش را بر او واجب می‌گرداند».
و آن حضرت در روایت دیگری می‌فرمایند: «هر کس دو ماه پیاپی هر روز چهارصد مرتبه این ذکر استغفار را بخواند، خداوند او را گنجی از دانش یا مالِ فراوان کرامت فرماید: «اَستَغفرُ اللّه الّذی لاإله الاّ‌هُوَ الحَی القَیومُ الرَّحمنُ‌الرَّحیمُ بَدیعُ‌السّمواتِ والأَرضِ مِن جمیعِ ظُلمی و جرمی و اِسرافی عَلی نفسی و اَتوبُ إِلیهِ».

مرحوم شیخ طوسی از رسول گرامی (صلی الله علیه و آله) نقل کرد که فرمود: «تعطّروا بالست غفار لا تفضحنّکم روائح الذّنوب؛ یعنی با استغفار خود را معطّر کنید تا بوی بد گناه شما را رسوا نکند.»

استغفار ، شرط طی راه اولیای خدا

ما برای اینکه بتوانیم راه و طریق را به سوی درک حقت خداوند به راحتی وامنیت طی کنیم ؛ اوّلین شرط آن است که خود را معطّر کنیم . معطّر کردن به این است که از بوی بد برهیم یا بد بو نباشیم یا اگر بوی بدی داشتیم و داریم ، آن را با عطر بر طرف کنیم .
وجود مبارک امیرالمؤمنین طبق نقل مرحوم شیخ طوسی از رسول گرامی (صلی الله علیه و آله) نقل کرد که فرمود : «تعطّروا بالست غفار لا تفضحنّکم روائح الذّنوب ؛ یعنی با استغفار خود را معطّر کنید تا بوی بد گناه شما را رسوا نکند.»

یک انسان گنه کار ، بد بو است و درقیامت بوی بد عدّه ای ظهور می کند . آنها که معطّرند ، خوشبویند ، هم برای خود راحتی آفریده اند ، هم برای دیگران . اگر کسی گناه نکرد که معطّر است و اگر خدای ناکرده آلوده شد ، قبل از هر چیز شایسته است که خود را معطّر کند به استغفار.