امام سجاد(علیه السلام ) چگونه با تفسیر خود مسیر زندگی سیاسی شیعه را تغییر داد؟
«صحيفه سجاديه كتابي با مضامين ادعيه است كه در چند قرن اخير به زبور آل محمد (صلی الله علیه اله) معروف شده است. صحيفه سجاديه از دوران قديم براي شيعيان شناخته شده بود و نسخههاي بسيار كهن آن از قرن 6 و 7 وجود دارد اما بيش از هر چيز دوره صفويه و پدر علامه مجلسي، اين كتاب را در جامعه شيعي ترويج و گسترش دادند.
به جز شيعيان امامي، شيعيان زيدي هم بسيار به صحيفه سجاديه اعتقاد دارند به طوري كه اغلب آنها دعاهايي از صحيفه را به صورت مكتوب همراه خود داشته و در مواقع نياز آنها را قرائت ميكردند.صحيفه سجاديه توسط امام زينالعابدين(علیه السلام ) تنها متأثر از شرايط خفقان سياسي آن زمان نبود بلكه همه ائمه ما اهل دعا بودند و از دعا به عنوان وسيلهاي عبادي، معنوي و اخلاقي بهره ميبردند لذا دعا قالبي براي معارف ديني محسوب ميشد. جعفريان تصريح كرد: امام سجاد(علیه السلام ) داراي شخصيتي عبادي و معنوي بود بدين معنا كه به جز بحث امامت و آن جنبه الهي كه در ائمه وجود داشت خود امام سجاد (علیه السلام) نيز به لحاظ ادبي و گفتاري، علاقه زيادي به انشاء دعا داشتند و در واقع، اين يكي از جهات ممتاز احضرت زينالعابدين (علیه السلام ) در ميان ديگر ائمه است و از اينرو امام سجاد (علیه السلام ) به انشاء دعا با مضامين عالي تأكيد داشتند.
به دليل آنكه امام زينالعابدين(علیه السلام ) در شرايط سختي به سر ميبردند محتواي دعاها علاوه بر معنويت و عبادت كه اصل برقراري ارتباط ميان بنده و خالق است شامل معارف عبادي و سياسي بود لذا بيشتر ادعيه، جنبه سازندگي و شخصي داشت و اين توجيه سياسي و اجتماعي را ميتوان داشت كه در آن دوران به دليل آنكه دين ضعيف شده بود شيعيان نيازمند پيراستگي و تهذيب نفس بودند. رئيس كتابخانه مجلس با تأكيد بر آنكه دعاهاي امام سجاد(علیه السلام) تنها در ميان شيعيان نبود بلكه اهل سنت نيز از مضامين بلند آن بهره ميبردند، گفت: ابن ابيالحديد، بخشهايي از صحيفه سجاديه را در شرح نهجالبلاغه خود آورده است كه اين امر نشانگر آن است كه صحيفه سجاديه در ميان اهل سنت نيز مورد استفاده قرار ميگرفت.
پس از واقعه كربلا كه ضربه هولناكي براي شيعيان به شمار ميرفت و تجربه بسيار سختي بود كه شيعه نتواند در رأس امور قرار گيرد، حضرت سجاد(علیه السلام ) مسير زندگي سياسي شيعه را از برخورد مستقيم به غيرمستقيم، تغيير داد و در واقع اين برخورد غيرمستقيم نيز تفسير تازهاي از كارهاي سياسي و فرهنگي بود. اين نويسنده بايد به اين حقيقت توجه داشت كه امامان ما تنها امام سياسي نبودند كه جامعه را رهبري كنند بلكه آنها اماماني بودند كه بايستي دين را براي مردم تبيين ميكردند. اين مسئله كه بيش از 50 دعاي مشهور و بيش از 200 دعاي غير مشهور از امام سجاد(علیه السلام) به جا مانده نشانگر آن است كه يكي از وظايف امام(علیه السلام) تبيين رابطه زيباي ميان انسان و خداست.
امروز اين وظيفه ماست كه براي صحيفه سجاديه شرح بنويسيم كما اينكه بسياري از علماي ما نيز شروح متعددي را براي آن به نگارش درآوردهاند اما بايد گفت كه تا كنون پس از پيروزي انقلاب، هيچ شرحي براي آن نوشته نشده است. امام سجاد(علیه السلام) باني و عامل سياست جديدي در ميان شيعيان بود كه تقويت كننده بنيادهاي فكري و اخلاقي شيعه محسوب ميشد. ممكن است مانند دوران شاهنشاهي يك مرجع تقليد سالها هيچ گونه قدرت سياسي نداشته باشد ولي به هر حال تبيين احكام ديني برعهده وي است حالا آنكه امامان ما درجه بالاتري را در اين امور داشتهاند.
امامان معصوم(ع) به دليل عصمت و دركي كه خداوند متعال از قرآن به آنها داده بود رسالت مهم تري در تفسير دين بر عهده آنها بود، اين سياست امام سجاد(علیه السلام) بعدها ميان شيعيان باقي ماند به طوري كه امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) نيز همين استراتژي را ادامه دادند. وي با بيان اينكه شيعيان نبايد فقط به انجام كارهاي سياسي مشغول شوند بلكه بايد در كنار فعاليتهاي سياسي به انديشه و تفكر هم بپردازند، بسياري از اوقات وقتي حكومت بيش از حد، سياسي شود در واقع، اخلاق، فرهنگ و دينشناسي مورد غفلت قرار ميگيرد.
با مروري بر صحيفه سجاديه در مييابيم كه بخش عمده معارف اين كتاب ارجمند، توحيد، نبوت،امامت و ولايت است كه به تبيين موقعيت و جايگاه اهل بيت عليهمالسلام پرداخته و به طور كلي صحيفه سجاديه منبع عرفان نظري مقبول و معقول است و ما امروز به جاي عرفانهاي كاذبي كه در جامعه شايع بوده و اسباب تحريف اجتماع را فراهم ميكند بايد «دعا» را تقويت كنيم.»