اخلاق حسنه و رفتار پر جاذبه پيامبر بزرگوار اسلام (صلوات الله عليه ) به عنوان پيش نياز درس توحيد و ابلاغ رسالت الهي، موجب شد دين مقدس اسلام كه يكي از محورهاي اساسي آن، تبليغ اخلاق نيكو است، پايدار و مستدام به هدف اصلي اش كه رهايي انسان از بند كفر و شرك و حضور در محضر الهي است، دست يابد.
خداي متعال در ضمن آياتي چند از قرآن مجيد، پيامبرش را هم تشويق به رفتار نيك در تبليغ دين و هم تمجيد به داشتن اخلاق حسنه در جذب دل هاي مردم كرده است.
خداي متعال فرمود:
“وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ"(1)
اگر تندخو و پرخاشگر و سخت دل بودي( كه چنين نيستي و نبايد باشي، چون پيامبر رحمت و موعود و رحمتي) اين مردم سركش و نابسامان و خشن خود به خود از جذب به تو و پيرامونت جدا و پراكنده مي‏شدند.
در اين آيه شريفه نوعي تمجيد و تعريف خداي متعال نسبت به پيامبرش وجود دارد كه اگر اخلاقي نيكو نداشتي، كسي گرد شمع وجودت جمع نمي شد.
خداي متعال در آيه ديگري، پيامبرش چنين خطاب مي كند “وَ إِنَّكَ لَعَلي‏ خُلُقٍ عَظيمٍ"(2) يعني: و تو اخلاق عظيم و برجسته اي داري.
مفسرين نوشته اند:
اين آيه در توصيف ديگري از پيامبر( صلّي اللّه عليه و آله )ميفرماید: توو اخلاق عظيم و برجسته‏اي داري” اخلاقي كه عقل در آن حيران است لطف و محبتي بي‏نظير صفا و صميميتي بي‏مانند، صبر و استقامت و تحمل و حوصله‏اي توصيف ناپذير.
اگر مردم را به بندگي خدا دعوت مي‏كني تو خود بيش از همه عبادت مي‏نمايي، و اگر از كار بد باز مي‏داري تو قبل از همه خودداري مي‏كني آزارت مي‏كنند و تو اندرز مي‏دهي، ناسزايت مي‏گويند و براي آنها دعا مي‏كني، بر بدنت سنگ مي‏زنند و خاكستر داغ بر سرت مي‏ريزند و تو براي هدايت آنها دست به درگاه خدا بر مي‏داري!(3)
اين ها همه نشانه هايي است آشكار از داشتن خلق عظيم كه فقط ظرف وجودي پيامبر لياقت داشتن آن را داشت.
در اي دو آيه اي كه گذشت خداي متعال پيامبرش را تمجيد مي كند و او را به نحو احسن مي ستايد.
و اما در آياتي ديگر، خداي متعال پيامبرش را تشويق مي كند كه بال هاي رحمت و عطوفت خود را بر سر مومنين بگستران تا زير سايه اين بال ها از محبت و لطفت بهره مند شوند. البته چنين تعبيري را قرآن در حيطه وظايف فرزندان در احسان به پدر و مادر نيز ابلاغ كرده است.
خداي متعال فرمود:
” وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ"؛(4) نوشته اند: اين جمله كنايه است از تواضع و نرم خويي و بدين جهت تواضع را” خفض جناح” ناميده‏اند كه مرغ وقتي مي‏خواهد جوجه‏هايش را در آغوش بگيرد پر و بال خود را باز مي‏كند و بر سر جوجه‏ها مي‏گستراند، و خود را تسليم آنها مي‏كند.(5)
و باز در آيه اي ديگر، حضرت مامور به گذشت و عفو و نرم خويي مي شود.
“خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ “؛(6) يعني با آنها مدارا كن و عذرشان را بپذير و به نيكي ها دعوت نما و از جاهلان روي بگردان. در حديث است كه حضرت فرمود: “انّي بعثت لاتمّم مكارم الاخلاق” يعني همانا برانگيخته شدم تا كرامت هاي اخلاقي را به كمال برسانم. از آن حضرت نيز روايت شده كه محبوب ترين شما در پيشگاه خدا خوش خوترين شما است. كه با مردم انس گرفته و مأنوس مي‏شوند و دشمن‏ترين شما در نزد خدا كساني‏اند كه در ميان مردم رفت و آمد دارند و در بين برادران سخن چيني و ايجاد تفرقه مي‏كنند و مي‏كوشند تا براي مردم پاكدامن لغزش هايي بيابند.(7)

1. آل عمران، آيه 159.
2. قلم، آيه 4.
3. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1374ش، ج‏24، ص 372.
4. حجر آيه 88.
5. طباطبايي، محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني محمد باقر، قم، انتشارات جامعه مدرسين سال 1374 ش، ج‏12، ص 285.
6. اعراف، آيه 199.
7. طبرسي، فضل بن حسن، تفسير جوامع الجامع، مترجمان، مشهد، انتشارات بنياد پژوهش هاي آستان قدس رضوي، سال 1377 ش، ج‏6، ص 389.