زیارت جامعه کبیره هدیه ای بسیار ناب و ارزشمند از امام هادی(علیه السلام) ،معارف ناب اسلامی چیزی نیست كه بتوان آن‌ها را از دید یك انسان عادی تفسیر كرد و به كنه آن واقعیات رسید، بلكه باید به مفسران واقعی یعنی آنان كه به اصل و ریشه‌ی این معارف الهی رسیده‌اند مراجعه كرد و از دریای بی‌كران آن سیراب شد. مسئله‌ی امام شناسی یكی از آن معارف ناب است كه هركس توان رسیدن به آن را بدون راهنمای امام شناس ندارد و از آنجایی كه شناخت امام یكی از مسلمات و ضروریات اسلام است، اگر مسلمانی، بدون شناخت امام از دنیا برود همانند مردان جاهلیت از دنیا رفته است. چنان كه پیامبر خدا(صل الله علیه و آله و سلم) فرمود: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیه» «هر كه از دنیا برود و امام زمان خویش را نشناسد به مردن جاهلیت از دنیا رفته است». براین اساس در قدم نخست باید امام را شناخت و سپس از او پیروی نمود. خداوند این مقام رفیع و بلند را به عده‌ای انگشت شمار كه تعداد آن‌ها از دوازده نفر فراتر نمی‌رود، اختصاص داده و پیامبر بزرگوار اسلام(صل الله علیه و آله و سلم) ضمن ده‌ها روایت به نام مقدسشان اشاره كرده و برخی از معصومان‌(علیه السلام) همانند امام رضا(علیه السلام)  و امام هادی(علیه السلام) به گوشه‌ای از اوصاف آن‌ها پرداخته اند. زیارت جامعه‌ی كبیره «آینه‌ی تمام نمای سیمای امام» زیارت جامعه كه دارای مضامین بسیار عالی است و از زبان امام هادی(علیه السلام) و در پاسخ به خواسته‌ی یكی از ارادتمندان اهل بیت(علیه السلام) صادر شده، اگرچه به شیوه‌ی خطابی و گفتاری است؛ اما درحقیقت بیانگر مقام والای امامت است كه از طرف امام معصوم(علیه السلام) بیان گردیده است. این زیارت را شیخ طوسی در تهذیب و صدوق در فقه و عیون اخبارالرضا به سند خود ازشخصی به نام نخعی نقل كرده‌اند كه گفت: به علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفربن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب‌(علیه السلام) عرض كردم:‌ ای فرزند رسول خدا، مرا گفتاری بیاموز كه هر وقت خواستم هریك از شما را زیارت كنم همان سخن را درمحضرش بگویم. امام هادی‌(علیه السلام) درپاسخ وی فرمود: «هر زمانی كه به آستان (امامی رسیدی) در آنجا بایست و شهادتین را درحال غسل و طهارت بر زبان جاری كن، وقتی نگاهت به قبر افتاد نخست سی مرتبه الله اكبر بگو و چند قدم راه برو، البته با كمال وقار و آرامش بسیار، گام‌های خود را كوتاه بردار و بار دیگر بایست و سی مرتبه تكبیر را بر زبان جاری كن، سپس نزدیك قبر شو و این بار چهل مرتبه تكبیر بگو تا یكصد مرتبه كامل شود آنگاه او را با جملات زیر زیارت كن…». نكات قابل توجه در زیارت جامعه‌ی كبیره این زیارت عارفانه كه انشاء و گفتار امام هادی(علیه السلام) نسبت به سایر امامان(علیه السلام) است از زیبایی‌های خاصی برخوردار می‌باشد. در این زیارت كه آن را به حق می‌توان ارادتنامه نامید، حضرت به بیش از دویست فضیلت و منقبت از اهل بیت(علیه السلام) اشاره می‌كند كه با در نظرگرفتن این فضیلت‌ها در كنار سایر معارف، اهمیت این عرفان‌نامه برهمگان آشكار می‌گردد: - اولین ویژگی این زیارت آن است كه امام(علیه السلام) ما را با آداب سخن گفتن با امام آشنا می‌كند كه نخست با سلام و درود بر آن امام شروع می‌شود و پس از برشمردن برخی مناقب و اوصاف او، با جمله «و رحمت الله و بركاته» به پایان می‌رسد. در این ارادتنامه، امام‌(علیه السلام) به رابطه‌ی امامان(علیه السلام) با خداوند اشاره كرده و به جایگاه خدا در نظر امامان معصوم(علیه السلام) پرداخته است. - امام به عملكرد معصومین(علیه السلام) دربرابر دین خدا و اجرای تعهد و میثاقی كه داشته‌اند اشاره می‌كند. - بیان دیگر امام هادی(علیه السلام) این است كه حق، همراه امامان است و هرگز از آنان جداشدنی نیست و هركه از آنان دور شود گمراه خواهدشد. - امام با اشاره به جایگاه رفیع امامان(علیه السلام) دراسلام و مسلمانان، تصریح می‌كند كه آنان شاهراه و راه راست و گواهان در دین و آن امانتی هستند كه حفظش بر مردم واجب است. - دراین زیارت امام(علیه السلام) با بیان شیرین به ما تعلیم می‌دهد كه درمحضر ائمه به فضل و رتبه و مقام رفیع و حق عظیمشان اعتراف كنیم. - براساس مضمون این زیارت ما باید آمادگی خود را جهت دفاع از امامان نشان دهیم. - امام دراین زیارت به نكته‌ی بسیار مهمی اشاره می‌كند و آن این كه تمام اعمال به پیروی از امامان مقبول می‌افتد و ده‌ها نكته دیگر كه هر خواننده را به حیرت وا می‌دارد. امام كیست و جایگاه او چیست؟ باید اذعان كرد كه مقام رفیع امام را كسی جز امام معصوم نمی‌تواند تبیین كند. اما م هادی(علیه السلام) در این زیارتنامه، امامان معصوم(علیه السلام) را امامان هدایت، چراغ های تاریكی‌ها، نشانه‌های پرهیزكاری، صاحبان خرد، پناهگاه مردمان، نمونه های اعلای الهی و حجت‌های خدا بر اهل دنیا و آخرت، معرفی كرده است، همچنین آن‌ها را جایگاه‌های شناسائی خدا و مسكن های بركت خدا و معدن های حكمت خدا و نگهبانان سر پروردگار و حاملان كتاب خدا و اوصیای پیامبر خدا(صل الله علیه و آله و سلم) دانسته است. آنان دعوت كنندگان به سوی خدا و راهنمایان به راه‌های خوشنودی خدا و استقرار یافتگان در فرمان پروردگار و كاملان در محبت خدا و مخلصان در توحید و آشكاركنندگان امر و نهی خدا و بندگان گرامی او هستند كه هرگز بر خداوند در گفتار پیشی نگیرند. در این زیارت گران‌سنگ امامان(علیه السلام) به عنوان نمایندگان خدا و برگزیدگان او و گنجینه‌ی دانش پروردگار و راه و نور و برهان روشن او، پیشوایان راهبر و راه یافته و معصوم و گرامی و مقرب و پرهیزكار و راستگو و زبده‌ای معرفی شده‌اند كه فرمانبرداران خدا و قیام كنندگان به فرمان او و انجام‌دهندگان خواسته‌اش می‌باشند. خداوند امامان را پسندید تا جانشینانش در زمین و حجت‌های او بر بندگانش و یاورانی برای دینش و نگهبانان برای رازش و گنجینه داران برای دانشش و مفسران وحی‌اش و پایه‌های توحیدش و گواهان برخلقش و نشانه‌هایی برای بندگانش باشند. در این زیارت می‌خوانیم كه خداوند امامان را به صورت نورهایی آفرید و گرداگرد عرش قرار داد و با آوردنشان در این جهان بر ما منت نهاد، و در خانه‌هایی قرارشان داد كه نام و یاد او در آن‌ها برده شود. امامان وجودهای گران‌بهایی هستند كه فرمانبرداری از آنان فرمانبرداری از پروردگار می‌باشد. آنچه را كه خداوند به امامان داده به هیچ یك از جهانیان نداده است، هر شخص شریفی در برابر مقام رفیعشان سر به زیر آورده، و هر متكبری به فرمانبرداری آنان گردن نهاده و هر گردنكشی فروتن گشته است و زمین به نور وجودشان روشن شده است. در زیارت جامعه از امامان(علیه السلام) به عنوان كسانی یاد شده كه خداوند عالم وجود را به بركتشان آغاز كرد و به آنان نیز به پایان خواهد رساند. به خاطر وجود مقدس امامان(علیه السلام) است كه باران می‌بارد و به یمن وجود و بركتشان، خداوند آسمان را نگه می‌دارد و به وسیله آنان غم و اندوه زدوده شده و هر سختی و ناگواری برطرف می‌شود. این امام است كه خداوند به وسیله‌ی او ما را از ذلت و بدبختی بیرون آورده و از سختی‌ها و گرفتاری‌ها نجات داده و گشایشی حاصل می‌كند. خداوند متعال، به وسیله امام معصوم، ما را از پرتگاه هلاكت و نابودی و از آتش جهنم نجات می‌دهد و به وسیله‌ی دوستی و پیروی از آنان، دستورات دینمان را تعلیم می‌دهد. وظیفه‌ی ما در برابر امامت و رهبری با توجه به این دورنمای مختصر كه از شخصیت امام معصوم - با استفاده از زیارت جامعه- به دست آمد باید پرسید: وظیفه‌ی ما در برابر این وجودهای مقدس چیست؟ امامانی كه به فرموده امام هادی(علیه السلام) علیه السلام: «زیبا و شیرین است نامشان و بزرگوار است جانشان و بزرگ است مقامشان و برجسته است شان و منزلتشان و راست است وعده‌هایشان، و نور است سخن و گفتارشان، و رشد و رستگاری است دستورشان، و به پرهیزكاری است سفارششان، و احسان و نیكی است عادت روشنشان، و بزرگواری است شیوه شان، و حق و راستی‌است رفتارشان». راستی چه وظیفه سنگینی در برابر این اربابان بزرگ داشته و داریم؟ آیا نباید در شناخت این بزرگواران كوشش بیشتری كرد، آیا سزاوار است كه با وجود این همه اوصاف زیبا و منقبت های بی‌شمار از این وجودهای مقدس غافل باشیم و حقشان را آنطور كه باید نشناسیم. چه زیبا امام هادی(علیه السلام) بیان می‌كند و از ما نیز می‌خواهد كه چنین بگوئیم و بر همین عقیده باشیم: «خدا را و همچنین شما را گواه می‌گیرم كه من به شما ایمان دارم و به آنچه شما به آن ایمان دارید. و كافرم نسبت به دشمن شما، بینایم به مقام شما، دوستدار شما و دوستدار دوستان شما هستم. بغض دشمنانتان را در دل دارم و دشمن آن‌هایم. در صلح هستم با هر كه در صلح با شما است و در حال جنگ هستم با هر كس كه با شما در جنگ است». . زیارت جامعة کبیره در واقع توصیف بلند و بلیغی است از جوانب گوناگون اصل امامت و رکن ولایت ، که از نظر شیعه استمرار دین ، منوط به اعتقاد و تمسک به این اصل است . به دلیل احتوای این زیارت بر مضامینِ ناظر به مقامات امامان ، امام هادی علیه السلام تعلیم داده است که پیش از خواندن این زیارت ، شخص زیارت کننده بارها تکبیر بگوید، شاید به این سبب که از دچار شدن او به غلو جلوگیری شود  در این زیارت ، اهل بیت پیامبر جانشینان بر حق وی وصف شده اند و به تمام آموزه های شیعی به زبانی فصیح اشاره شده است ، از جمله به ارتباط ائمه با پیامبر اکرم ، برشمردن مقامات علمی و اخلاقی و سیاسی ائمه ، اسوه بودن آنان ، ارتباط امامت و توحید، رابطه امام شناسی با خداشناسی . از دیگر مباحث مطرح در این زیارت ، عصمت اهل بیت علیهم السلام ، یکپارچگی خلقت ایشان ، تولّی و تبرّی و رجعت و تسلیم است . در این زیارت فضائل امامان به زبانی فصیح و در پیوند با قرآن و سنّت به بهترین وجه بیان شده است فرازهای زیارت جامعه كبیره در مقطع ابتدایی زیارت جامعه کبیره، «السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ» امام هادی(ع) این معانی را آورده‏ است: خداوند متعال اهل بیت(ع) را به کرامت خود مخصوص کرده و آنان را پایگاه رسالت و محلّ رفت و آمد فرشتگان و محلّ نزول وحی قرار داده‏است. این کار خداوند از صفات کمالیه‏ای ناشی شده است که اهل بیت(ع) دارای آن بوده و به واسطه آن به قلّه‏ای رسیده بودند که در بلندای آن، میان علم و حلم و کرامت و رحمت جمع نموده بودند. اهل بیت(ع) پایگاه رسالت خداوندی بوده‏اند. چرا که خداوند متعال آن‏ها را گذشته از رهبری مسلمانان، برای تصدّی منصب رهبری والای بشریت انتخاب کرده بود. امام هادی(ع) در فراز «السلام علی ائمة الهدی ؛ ومصابیح الدجی» بر نکات ذیل تاکید می کند: اهل بیت(ع) پیشوایان هدایت‏اند و دیگر کسانی که از اهل بیت(ع) نیستند اما متصدّی امر امامت می‏شوند، مخالف خطّ هدایت بوده و جزو ائمه ضلال یا پیشوایان گمراهی محسوب می‏گردند. به همین دلیل است که مطالب و معارف را جز از پیشوایان از اهل پیامبر اکرم(ص) نباید گرفت و مسیر حرکت جز مسیر حرکت آنان نباید باشد. ائمه(ع) کسانی هستند که دارای عقل کامل بوده، پناهگاه مردم جهان و وارثان پیامبران بوده و آنان مثل اعلای انسانیت‏ اند که دیگران باید به آن‏ها اقتدا کنند و صاحبان دعوت به بهترین کمال‏ها هستند که دیگران باید دنباله‏ رو آنان باشند. اهل بیت(ع) هستند که محلّ معرفت خدا و مسکن برکت خدا می‏باشند. آنان معدن حکمت خداوند متعال، حافظان سرّ حضرت حقّ، حاملان علم کتاب او و اوصیای پیامبر او می‏باشند. این دعوت کنندگان به سوی حقّ دارای چند ویژگی هستند که اصالت آن‏ها را در مسیر الهی‏شان روشن می‏کند: آنان دعوت کنندگان به سوی خدا و راهنمایان مردم به طریق رضایت و خشنودی حضرت احدیت‏ اند. ائمه(ع) در راه اطاعت از اوامر خداوند متعال ثابت قدم هستند. به خداوند متعال محبّت تام و تمام دارند. در توحید خداوند متعال مخلص هستند. شعائر الهی از قبیل امر و نهی خداوند متعال توسّط آنان آشکار می شود. آنان هیچگاه در کلام و گفتار و همچنین در عمل از امر خداوند متعال پیشی نمی‏گیرند. در ادامه زیارت « السلام علی الأئمة الدعاة ، والقادة الهداة ، والسادة الولاة» به اصلی‏ترین عناصر فکری تشیّع اشاره می کند: ایمان به این‏که جز خدای یکتا خدائی نیست و از هر گونه شریک منزّه است. ایمان به این‏که حضرت محمد(ص) بنده خاصّ و برگزیده و رسول پسندیده خداوند است. امامان شیعه نیز پیشوایان و امامان راهنما و راهدان و دارای عصمت و کرامت هستند که ارزش آن‏ها از بزرگداشت خدا نسبت به آنان ناشی شده است. همچنین در این فراز از زیارت به جنبه‏های عملی حرکت ائمه اطهار نیز این چنین اشاره شده است: به بزرگی یاد کردن جلال خداوند متعال و به کبریائی یاد کردن شأن و مقام ذات اقدس حقّ و لطف و کرمش را به مجد و بزرگی ستودن. برقرار داشتن عهد و میثاق الهی و محکم نمودن پیمان طاعت آن ذات اقدس. نصیحت کردن مردم و خیرخواهی برای آنان در آشکار و پنهان برای رضای خدا. دعوت مردم به راه حقّ به وسیله برهان و حکمت و پند و موعظه نیکو. ایثار دائم در راه خداوند به واسطه گذشتن از جان و صبر کردن بر ناملایمات. برپا داشتن نماز و پرداخت زکات و عمل کردن دائم به سایر عبادات و حدود دین مقدّس اسلام. حفظ شریعت اسلامی به جهت سالم ماندن از تحریف. تسلیم در برابر قضا و قدر الهی. تأکید بر وحدت راه پیامبران و تصدیق پیامبران گذشته. فراز دیگر این زیارت «فالراغب عنکم مارق واللازم لکم لاحق والمقصر فی حقکم زاهق» به عاقبت گروه دوستداران اهل بیت(ع) و دشمنان اهل بیت(ع) می پردازد و دوستداران را اهل سعادت و دشمنان را اهل شقاوت بیان می کند. از فقرات «فبلغ اللّه‏ بکم أشرف محل المکرمین وأعلی منازل المقربین وأرفع درجات المرسلین» این نکات را می‏توانیم نتیجه بگیریم: ضرورت ایمان به رجعت ائمه و بر پا شدن دولت آنان. اهمّیت زیارت قبور ائمه(ع). اهمّیت ایمان به رجعت. اهمّیت ایمان به امور پنهان و آشکار آن‏ها. ضرورت آمادگی دائم برای کمک رسانی به دولت آنان تا این‏که آن دولت در سرتاسر زمین حکم فرما شود. ضرورت بیزاری جستن از دشمنان آنان. خوشحالی مؤمنین به آنچه خداوند متعال به دست اهل بیت(ع) روزی آنان گردانیده است.